ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು 15 ಆಗಸ್ಟ್‌ 1976. ಅಂದು ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ದೊರಕಿದ ದಿನವಾಗಿದೆ. ಬೆಳಗಾವಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಬೈಲಹೊಂಗಲ (ಸಂಪಗಾವಿ)ತಾಲೂಕಿನ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ತಂದೆ ಭರಮಪ್ಪ ತಾಯಿ ಕೆಂಚಮ್ಮಾಜಿಯ ಪುತ್ರನಾಗಿ ಜನಿಸಿದರು
ರಾಯಣ್ಣನಿಗೆ, ವೀರ ರಾಯ , ವೀರ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣ, ಶೂರ ರಾಯಣ್ಣ ಧೀರ ರಾಯಣ್ಣ, ಕ್ರಾಂತಿವೀರ ರಾಯಣ್ಣ ಇತ್ಯಾದಿ ದಾಖಲೆಗಳು ಜನಮನದಾಳದಿಂದ, ಜನಪದರಿಂದ ನಾಟಕಕಾರರಿಂದ, ಇತಿಹಾಸಕಾರರಿಂದ ರಾಯಣ್ಣನಿಗೆ ಹೆಸರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ.
ರಾಯಣ್ಣ ಅವರು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿ ವಿರುದ್ಧದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ ಕಿತ್ತೂರು ರಾಣಿ ಚೆನ್ನಮ್ಮನ ಸೈನ್ಯದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿದ್ದರುಅವರನ್ನು ಪ್ರಖ್ಯಾತ ನಾಯಕ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅವರ ತರಬೇತಿಯು ಕಿತ್ತೂರು ರಾಣಿ ಚೆನ್ನಮ್ಮನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಬಲಿಷ್ಠರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿತು. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಕೆಳಗಿಳಿಸಲು ಬ್ರಿಟಿಷರು ಉತ್ತಮ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಬೇಕಾಯಿತು. ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಡಿದ ಇತರ ಅನೇಕ ವೀರರಂತೆ ಅವರನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿಯಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಚಿಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ನೇಣು ಹಾಕಲಾಯಿತು. ಕ್ರಾಂತಿವೀರ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣ ಬ್ರಿಟಿಷರಿಂದ ಗಲ್ಲಿಗೇರಿಸಿದಾಗ ಅವರಿಗೆ 33 ವರ್ಷ.
ಬ್ರಿಟಿಷರ ವಿರುದ್ಧ ಗೆರಿಲ್ಲಾ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಬಳಸಿದ ಮೊದಲ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರರಲ್ಲಿ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣ ಕೂಡ ಒಬ್ಬರು. 1824 ರ ದಂಗೆಯಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರಿಂದ ಸೆರೆಹಿಡಿಯಲ್ಪಟ್ಟರು ಮತ್ತು ನಂತರ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದರು. ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣ ತನ್ನ ಪಡೆಗಳನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಲು ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರನ್ನು ನೇಮಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವರ ಪರಿಣತಿಯನ್ನು ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ತನ್ನ ಅನುಕೂಲಕ್ಕೆ ಬಳಸಿಕೊಂಡರು . ಅವರು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರಿ ಕಚೇರಿಗಳನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಖಜಾನೆಗಳನ್ನು ಲೂಟಿ ಮಾಡಿದರು. ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣನನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ವಿಸ್ತೃತ ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅವರು ಬ್ರಿಟಿಷರಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಬೆದರಿಕೆಯಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟರು . ಅವರನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಹಿಡಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ಕಾರಣ ಅವರ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪ ಲಕ್ಷ್ಮಣರಾಯನೊಂದಿಗೆ ಸ್ನೇಹ ಬೆಳೆಸುವ ಮೂಲಕ ವಿಶ್ವಾಸಘಾತುಕ ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಸುಳ್ಳು ತಂತ್ರದ ಮೂಲಕ ಬಲೆ ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಸೆರೆಹಿಡಿದರು. ಅವರು ರಾಯಣ್ಣನನ್ನು ಬೈಲುಹೊಂಗಲ ಕಾರಾಗೃಹದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿ 1831 ರ ಜನವರಿ 26 ರಂದು ನಂದಗಡದ ಆಲದ ಮರಕ್ಕೆ ನೇಣು ಹಾಕಿದರು.
ಅವರ ಕೊನೆಯ ಪದಗಳು ಬಹಳ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಡುವ ಲಾವಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿವೆ. ಅವರು ಹೇಳಿದರು, “ನಾನು ಈಗ ಸಾಯಬಹುದು ಆದರೆ ನಾನು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಮತ್ತೆ ಹುಟ್ಟುತ್ತೇನೆ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷರ ಹಿಡಿತದಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗುವವರೆಗೆ ನನ್ನ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಜನರಿಗಾಗಿ ಹೋರಾಡಲು ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತೇನೆ.”ಈ ವೀರ ಯೋಧನ ಅಮರತ್ವದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಅವರ ಸ್ನೇಹಿತ ಆಲದ ಮರದ ಸಸಿಯನ್ನು ನೆಟ್ಟನು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ರಾಯಣ್ಣನ ಸಮಾಧಿಯು ಸಾಮಾನ್ಯ ಸಮಾಧಿಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ 8 ಅಡಿ ಎತ್ತರವಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು 7 ಅಡಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರವಿದ್ದರು ಎಂದು ಕಥೆಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಕ್ರಾಂತಿವೀರ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣನ ಸಮಾಧಿಯ ಬಳಿ ಅವರ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಹುತಾತ್ಮರ ಗೌರವದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಅಶೋಕ ಸ್ತಂಭವನ್ನು ಸಹ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.
